- Syntetyczne feromony to specyficzne dla gatunku zapachy, które zakłócają rozmnażanie się szkodników, ograniczając szkody i potrzebę oprysków—szczególnie w przypadku szkodników motyli (Lepidoptera)—bez pozostawiania szkodliwych pozostałości. [1], [2]
- Bezpieczeństwo i regulacje: Amerykańska EPA twierdzi, że prostoliniowe feromony motyli (SCLPs) mają „brak ryzyka budzącego obawy” przy stosowaniu zgodnie z etykietą i są zwolnione z limitów pozostałości w żywności do 150 g substancji czynnej/akr/rok. UE klasyfikuje semiochemikalia (w tym feromony) jako substancje niskiego ryzyka. [3]
- Wiadomości 2024–2025: FMC wprowadziło Sofero™ Fall feromon w Brazylii przeciwko omacnicy; Provivi wprowadza Pherogen™ na FAW w Australii; Bayer rozszerzył globalne partnerstwo feromonowe z M2i Group. [4], [5], [6]
- Ważny czynnik polityczny: nowe ograniczenie mikroplastików w UE daje produktom ochrony roślin zawierającym nierozkładalne mikrokapsułki 8‑letni okres przejściowy, z zakazem wprowadzania takich produktów na rynek po 17 października 2031—przyspieszając przejście na biodegradowalne nośniki. [7]
1) Najpierw podstawy: feromony to nie „hormony”
Hormony działają wewnątrz organizmu. Feromony to chemiczne sygnały uwalniane, by oddziaływać na inne osobniki tego samego gatunku (dla szkodników: „znajdź mnie i kopuluj”). W ochronie roślin nie podajemy owadom leków hormonalnych; zalewamy pole sztucznym zapachem „przyjdź do mnie”, by samce nie mogły znaleźć samic. To zapobiega kopulacji i powstaniu kolejnego pokolenia larw, które faktycznie powodują szkody. (Naukowcy nazywają to zakłócaniem kopulacji.) [8]
2) Jak syntetyczne feromony chronią uprawy
Główne mechanizmy działania
- Zakłócanie kojarzenia (MD): nasyca powietrze feromonem płciowym danego gatunku, przez co samce podążają za „widmowymi” smugami zamiast za samicami. Standard w sadach jabłoniowych przeciw owocówce jabłkóweczce; coraz częściej stosowane w uprawie orzechów przeciw omacnicy orzechowiance. [9], [10]
- Masowe odławianie/monitoring: zwabianie samców do pułapek w celu precyzyjnego określenia terminu oprysków i monitorowania presji szkodnika. (Trécé i Suterra to główni dostawcy pułapek/przynęt.) [11], [12]
- Wabienie i zabijanie: zwabianie dorosłych do mikrodawki insektycydu w kropli pokarmowo-feromonowej—drastycznie zmniejsza całkowite zużycie insektycydów. (np. platformy Noctovi i SPLAT firmy ISCA.) [13], [14]
Formaty aplikacji spotykane w terenie
- Dyspensery pasywne (druciki/liny skręcane) oraz aerozolowe „puffery” zawieszane w koronie drzew—powszechne w sadach i winnicach. (Przykłady: Shin‑Etsu ISOMATE®, Suterra Puffer®; sieciowe jednostki aerozolowe Semios). [15], [16]
- Preparaty do oprysku (mikrokapsułkowane lub żelowe krople), granulaty, lub formy płynne (np. ISCA SPLAT), umożliwiające stosowanie w uprawach rzędowych i na dużych powierzchniach. [17], [18]
Głos eksperta: „Zakłócanie kojarzenia to preferowane narzędzie ze względu na niską toksyczność dla ludzi, organizmów pożytecznych i środowiska.” — UC IPM o owocówce jabłkóweczce. [19]
3) Co nowego (2024–2025): produkty, partnerzy i polityki
- FMC otrzymało swoje pierwsze brazylijskie zezwolenie na Sofero™ Fall feromon (jesienny rolniczek, Spodoptera frugiperda)—ważny kamień milowy w uprawach rzędowych: „Rejestracja…w Brazylii to znaczący kamień milowy…aby dostarczać rolnikom wysokowydajne, zrównoważone rozwiązania w ochronie upraw.” — Ronaldo Pereira, Prezes FMC. [20]
- Provivi & AgNova ogłosiły umowę handlową na wprowadzenie Pherogen™ (FAW) do australijskich rolników w 2025 roku. [21]
- Bayer × M2i Group rozszerzyły globalną umowę dystrybucyjną na żele feromonowe w USA, Ameryce Łacińskiej i regionie Azji i Pacyfiku (2025), co sygnalizuje zaangażowanie dużych firm. [22], [23]
- Regulacja dotycząca mikroplastików (UE): Rozporządzenie Komisji REACH Entry 78 daje produktom ochrony roślin z syntetycznymi polimerowymi mikrocząstkami (np. niektóre nierozkładalne mikrokapsułki) 8‑letni okres przejściowy: „Produkty ochrony roślin…otrzymały 8‑letni okres przejściowy i nie mogą być wprowadzane na rynek, jeśli zawierają [mikroplastiki] od 17 października 2031 r.” [24]
Dlaczego to ważne: Te działania wprowadzają feromony do upraw rzędowych (kukurydza, ryż, soja, bawełna) i zachęcają do stosowania biodegradowalnych nośników oraz feromonów produkowanych fermentacyjnie, aby sprostać nowym wymogom zrównoważonego rozwoju. [25]
4) Przegląd bezpieczeństwa i regulacji
Stany Zjednoczone (EPA)
- Ocena EPA z 2024 roku potwierdza, że SCLP mają niską toksyczność dla ssaków, znikome ryzyko dietetyczne i są zwolnione z limitów pozostałości w żywności do 150 g ai/akr/rok. Wnioskuje: „Nie oczekuje się żadnych ryzyk budzących obawy związanych ze stosowaniem produktów SCLP.” [26]
- EPA zauważa również szybką dyspersję w środowisku poprzez ulatnianie i utlenianie oraz brak oczekiwanych skutków dla gatunków niebędących celem, ponieważ feromony są specyficzne dla gatunku i nie są śmiertelne. [27]
Unia Europejska
- Komisja podkreśla semiochemikalia (w tym feromony) jako substancje niskiego ryzyka ze specjalnymi wymaganiami dotyczącymi danych; EFSA/KE zapewniają dedykowane wytyczne dla semiochemikaliów.
Rolnictwo ekologiczne
- Amerykańskie i unijne przepisy dotyczące rolnictwa ekologicznego dopuszczają feromony w pułapkach i/lub dyspenserach, ponieważ modyfikują zachowanie i pozostawiają niewielkie pozostałości. [28]
EPA (2024): „Nie oczekuje się żadnych zagrożeń związanych ze stosowaniem produktów SCLP.” [29]
UE (2024): Semiochemikalia „mogą być uznane za substancje czynne o niskim ryzyku.”
5) Czy to naprawdę działa? Dowody z terenu
- Owoce drzew (jabłka): Dezorientacja płciowa przeciwko owocówce jabłkóweczce to standard—stosowana na ~90% sadów jabłoniowych w stanie Waszyngton, ograniczając stosowanie insektycydów i wzmacniając skuteczność IPM. [30]
- Orzechy (migdały/pistacje): Aerozolowa i dyspenserowa dezorientacja płciowa to standard dla nawozówki orzechówki; źródła uniwersyteckie i branżowe podają znaczącą redukcję uszkodzeń i lepszy zwrot z inwestycji, gdy dezorientacja płciowa jest częścią pełnego IPM (sanitacja + opryski w odpowiednim czasie + monitoring). [31], [32]
- Uprawy rzędowe (FAW): Prace polowe z SPLAT FAW i strategiami attract‑and‑kill pokazują mniejsze uszkodzenia i czasami wzrost plonów przy jednoczesnym znacznym ograniczeniu ilości stosowanych insektycydów. Feromony do upraw rzędowych przechodzą z fazy testów do komercyjnych wdrożeń (np. FMC Sofero, Provivi Pherogen). [33], [34], [35], [36]
Kiedy MD się sprawdza: umiarkowana presja szkodników, dobra sanitacja i wdrożenie na dużym obszarze (zaangażowani sąsiedzi). To metoda profilaktyczna—nie jest to oprysk interwencyjny. [37]
6) Technologie i przykłady
- Aerozolowe „puffery”: programowalne pojemniki uwalniają mikro‑dawki w szczycie lotu; jedna jednostka na akr to standard w uprawach orzechów. (np. Suterra Puffer® NOW Ace; sieć aerozoli o zmiennej dawce Semios). [38], [39]
- Dyspensery pasywne: setki punktowych źródeł na hektar tworzą gęstą „mgłę” feromonową—klasyczne rozwiązanie na owocówkę jabłkóweczkę i wiele szkodników winnic. [40]
- Preparaty do oprysku / mikroenkapsulowane: stosowane standardowymi opryskiwaczami; mikrokapsułki kontrolują uwalnianie. (Przyspiesza przejście na biodegradowalne nośniki wraz z wdrażaniem unijnych przepisów o mikroplastikach.) [41], [42]
- Żele i krople (ISCA SPLAT): porcje nakładane ręcznie lub maszynowo przyklejają się do liści i uwalniają feromon przez tygodnie; stosowane także w attract‑and‑kill z niewielką dawką insektycydu. [43]
7) Jak są wytwarzane: od petrochemii do fermentacji
Historycznie wiele składników feromonów pochodziło z wielostopniowej syntezy chemicznej—skutecznej, ale drogiej na dużych obszarach. Dwa przełomy to zmieniają:
- Fermentacja mikrobiologiczna: Zespoły z DTU/BioPhero zaprojektowały fabryki komórek drożdży do produkcji popularnych alkoholi/octanów feromonów motyli (w tym składników FAW), umożliwiając niższe koszty i skalowalną podaż. [44][45]
- Skalowanie korporacyjne:FMC przejęło BioPhero (2022), aby uprzemysłowić feromony z fermentacji—tworząc podstawy pod wdrożenia w uprawach rzędowych, takie jak Sofero™ Fall w Brazylii (2025). [46] [47]
Perspektywa z 2022 roku w Nature Sustainability pokazuje, jak produkcja feromonów (i prekursorów) może zmniejszyć zależność od starszych neuroaktywnych insektycydów. [48]
8) Korzyści (i drobny druk)
Co podoba się rolnikom
- Bez pozostałości i przyjazne dla pracowników; brak okresu karencji przed zbiorem dla większości produktów. Gatunkowo specyficzne, więc pożyteczne owady i zapylacze są chronione. [49]
- Zarządzanie odpornością: Ponieważ MD nie zabija przy kontakcie, presja selekcyjna jest inna; przeglądy wskazują, że owady wolniej rozwijają odporność, choć wymagana jest czujność. [50]
Ograniczenia i ryzyka, które należy uwzględnić
- To nie jest cudowny środek: Wysoka presja szkodników, słaba higiena lub zbyt późne wdrożenie mogą pogorszyć skuteczność; niektóre szkodniki (np. gatunki inne niż motyle) nie mają komercyjnych narzędzi feromonowych. [51] Oporność jest rzadka, ale możliwa: literatura dokumentuje kilka przypadków (np. szkodniki herbaty, zachowanie moli magazynowych), które wymykają się MD, co podkreśla potrzebę rotacji i IPM. Cabi Digital Library, ScienceDirect Zmiany w polityce formulacji: przepisy UE dotyczące mikroplastików zaostrzą stosowanie niedegradowalnych mikrokapsułek w ochronie roślin po 17 października 2031 r.; spodziewaj się szybkich innowacji w zakresie biodegradowalnych nośników. Internal Market & Industry 9) Gdzie wdrożenie jest najsilniejsze (obecnie) Jabłka/gruszki (owocówka jabłkóweczka) — od dawna standardowa praktyka w rejonie Północno-Zachodniego Pacyfiku. WSU Tree Fruit Migdały/pistacje/orzechy włoskie (nawóz pomarańczowy) — szeroko stosowane MD w formie aerozolu i dyspenserów; branża odnotowuje poprawę uszkodzeń i ROI przy połączeniu z sanitacją i opryskami w odpowiednim czasie. Almonds Uprawy rzędowe (FAW) — nowa era komercyjna (FMC Sofero w Brazylii; Provivi Pherogen w Australii) po latach prac polowych SPLAT/attract-and-kill. fmc.com, New AG International, phera.info 10) Szybki przewodnik dla kupującego (o co zapytać przed wdrożeniem) Presja i termin: Czy presja szkodników jest umiarkowana i przewidywalna? Czy możesz zainstalować przed pierwszym lotem? (MD jest działaniem zapobiegawczym.) UC IPM Wdrożenie na dużym obszarze: Czy sąsiedzi mogą się skoordynować? MD działa najlepiej, gdy traktowany jest duży obszar. eScholarship
- Sanitacja i monitorowanie: Czy połączysz MD z sanitacją sadu oraz pułapkami feromonowymi (aby zweryfikować „wyłączenie pułapek”) i z modelami stopniodni do oprysków, jeśli będzie to konieczne? [52], [53]
- Forma aplikacji:Aerozole (mało pracochłonne), pasywne dyspensery (gęste punkty źródłowe) lub preparaty do oprysku/żele (przyjazne dla upraw rzędowych)? Dopasuj do swojej uprawy, korony drzew i budżetu. [54], [55]
- Nośnik i zgodność: Jeśli jesteś w UE, zapytaj dostawców o biodegradowalne nośniki zgodne z harmonogramem ograniczeń dotyczących mikroplastików. [56]
11) Głosy z terenu (krótkie cytaty)
- EPA (2024): „Nie oczekuje się ryzyka budzącego obawy przy stosowaniu produktów SCLP.” [57]
- UC IPM: „Dezorientacja płciowa jest preferowanym narzędziem ze względu na niską toksyczność…” (zwójka jabłkóweczka). [58]
- FMC (2025): „Rejestracja…stanowi znaczący kamień milowy…w dostarczaniu wysokowydajnych, zrównoważonych rozwiązań w ochronie roślin.” — R. Pereira [59]
- Przewodnik wyjaśniający UE (2025): Środki ochrony roślin zawierające mikroplastiki „nie mogą być wprowadzane do obrotu…od 17 października 2031 r.” [60]
12) Na co zwracać uwagę w przyszłości
- Feromony na dużą skalę w kukurydzy, ryżu, soi, bawełnie (jesieniarka, węgrzyki) wraz ze spadkiem kosztów fermentacji i dojrzewaniem form do oprysku. [61], [62]
- Biodegradowalne mikrokapsułki/żele zgodne z unijnymi przepisami dotyczącymi mikroplastików i usprawniające procesy zatwierdzania. [63]
- Inteligentniejsze MD dzięki sieciowym systemom aerozolowym i zmiennej dawce powiązanej z danymi z pułapek/kamer. [64]
Dalsza lektura i źródła (wybrane)
- U.S. EPA (2024) aktualizacja przeglądu rejestracji dotycząca prostych feromonów motyli (Lepidoptera)—ryzyko, zwolnienie z tolerancji i wyniki dotyczące organizmów niebędących celem. [65]
- Komisja Europejska / EFSA (2024–2025) wytyczne i klasyfikacja niskiego ryzyka dla semiochemikaliów.
- Ograniczenie mikroplastików w UE REACH (2023/2055) Przewodnik wyjaśniający (edycja 2025)—daty przejściowe dla poszczególnych sektorów. [66]
- FMC Sofero™ Jesień (2025) rejestracja w Brazylii; Provivi–AgNova (2025) Australia; Bayer–M2i (2025) ekspansja. [67] [68], [69]
- Strony WSU & UC IPM o dezorientacji płciowej w jabłoni/owocu jabłkowym i migdale/NOW. [70], [71]
- ISCA SPLAT / attract‑and‑kill dla FAW; wyniki polowe i podsumowania SBIR/NIFA. [72], [73]
- Przełomy w fermentacji: feromony produkowane przez drożdże (DTU/BioPhero) oraz przejęcie przez FMC w 2022 roku. [74], [75]
Podsumowanie
Syntetyczne feromony nie trują szkodników—one je przechytrzają. Dzięki jasnym rekordom bezpieczeństwa, wąskiej specyficzności gatunkowej, rosnącej liczbie produktów do upraw rzędowych oraz sprzyjającym regulacjom promującym ekologiczne technologie, feromony stają się podstawą nowoczesnego IPM. Jeśli walczysz ze szkodnikami motyli—szczególnie tam, gdzie liczą się pozostałości i zapylacze—to technologia, na którą warto zaplanować budżet, a nie tylko testować. [76][77]
Jeśli chcesz, podaj swoją uprawę, docelowego szkodnika(-i) i region. Mogę przygotować gotowy do użycia plan MD (liczenie pułapek, terminy wdrożenia i kompatybilne produkty) zgodny z lokalnymi przepisami i sezonami.
References
1. ipm.ucanr.edu, 2. treefruit.wsu.edu, 3. downloads.regulations.gov, 4. www.fmc.com, 5. www.newaginternational.com, 6. www.bayer.com, 7. single-market-economy.ec.europa.eu, 8. en.wikipedia.org, 9. treefruit.wsu.edu, 10. ipm.ucanr.edu, 11. www.trece.com, 12. www.suterra.com, 13. www.no-tillfarmer.com, 14. www.phera.info, 15. www.suterra.com, 16. semios.com, 17. www.suterra.com, 18. portal.nifa.usda.gov, 19. ipm.ucanr.edu, 20. www.fmc.com, 21. www.newaginternational.com, 22. www.bayer.com, 23. www.newaginternational.com, 24. single-market-economy.ec.europa.eu, 25. agfundernews.com, 26. downloads.regulations.gov, 27. downloads.regulations.gov, 28. www.ams.usda.gov, 29. downloads.regulations.gov, 30. treefruit.wsu.edu, 31. www.almonds.com, 32. academic.oup.com, 33. www.phera.info, 34. www.no-tillfarmer.com, 35. www.fmc.com, 36. www.newaginternational.com, 37. ipm.ucanr.edu, 38. www.suterra.com, 39. semios.com, 40. treefruit.wsu.edu, 41. www.suterra.com, 42. single-market-economy.ec.europa.eu, 43. portal.nifa.usda.gov, 44. pubmed.ncbi.nlm.nih.gov, 45. pmc.ncbi.nlm.nih.gov, 46. investors.fmc.com, 47. www.fmc.com, 48. www.nature.com, 49. downloads.regulations.gov, 50. www.sciencedirect.com, 51. ipm.ucanr.edu, 52. ipm.ucanr.edu, 53. www.trece.com, 54. www.suterra.com, 55. portal.nifa.usda.gov, 56. single-market-economy.ec.europa.eu, 57. downloads.regulations.gov, 58. ipm.ucanr.edu, 59. www.fmc.com, 60. single-market-economy.ec.europa.eu, 61. pubmed.ncbi.nlm.nih.gov, 62. agfundernews.com, 63. single-market-economy.ec.europa.eu, 64. semios.com, 65. downloads.regulations.gov, 66. single-market-economy.ec.europa.eu, 67. www.fmc.com, 68. www.newaginternational.com, 69. www.bayer.com, 70. treefruit.wsu.edu, 71. ipm.ucanr.edu, 72. portal.nifa.usda.gov, 73. www.sbir.gov, 74. pubmed.ncbi.nlm.nih.gov, 75. investors.fmc.com, 76. downloads.regulations.gov, 77. treefruit.wsu.edu
