Czy Putin używa sobowtórów? Prawda stojąca za plotkami

W sierpniu 2000 r. szef Federalnej Służby Ochrony Rosji, Jewgienij Murow, publicznie oświadczył, że Putin „nie miał sobowtórów”.
Putin publicznie zaprzeczył temu pomysłowi w 2001 r., odrzucając pogłoski, że ma dublera.
W wywiadzie dla TASS w 2020 r. Putin powiedział, że zaproponowano mu sobowtóra podczas wojny Rosji z czeczeńskimi terrorystami, ale odmówił, nalegając, że „tylko jedna osoba powinna mnie przypominać… i tą osobą będę ja”.
W 2016 r. dziennikarz Oleg Kaszyn stworzył mema, w którym wyobraził sobie sześciu sobowtórów Putina — „Gaduła”, „Bankietowy”, „Dyplomata” i innych — wykonujących różne obowiązki.
W 2018 r. zestawione zdjęcia twarzy Putina stały się viralem wraz z twierdzeniami, że jego uszy i podbródek różniły się między wystąpieniami, sugerując istnienie wielu Putinów.
W sierpniu 2022 r. Kyryło Budanow twierdził, że uszy Putina wydają się zmieniać między wystąpieniami, podsycając pogłoski o sobowtórach.
W marcu 2023 r., po wizycie Putina w Mariupolu, ukraińscy urzędnicy twierdzili, że obecny był sobowtór, ale Reuters i Snopes obalili rzekome różnice w podbródku jako błędnie datowane lub fałszywe.
Po buncie Grupy Wagnera w czerwcu 2023 r. Mark Galeotti argumentował, że nietypowo publiczne gesty Putina w Dagestanie i Kronsztadzie mogą wskazywać na sobowtóra.
W październiku 2023 r. podczas szczytu w Pekinie krążyły plotki, że „sobowtór” Putina jest w Chinach, a anonimowy kanał Telegram General SVR twierdził, że Putin zmarł 26 października 2023 r., a sobowtór kontynuuje, rzekomo z tajną rolą Patruszewa.
Na początku listopada 2023 r. rzecznik Kremla Dmitrij Pieskow żartował o „trzech lub czterech Putinach”, ale zapewniał, że jest tylko jeden Putin.

Od dawna krążą plotki, że prezydent Rosji Władimir Putin korzysta z sobowtórów ochroniarzy podczas publicznych wystąpień. Od internetowych teorii spiskowych po wypowiedzi ukraińskich urzędników, idea, że „Putin, którego widzisz, może nie być prawdziwym Putinem”, zafascynowała wyobraźnię opinii publicznej. Te twierdzenia wielokrotnie odżywały, zwłaszcza od czasu inwazji Rosji na Ukrainę w 2022 r., wywołując pytania o zdrowie Putina, jego bezpieczeństwo, a nawet o to, kto naprawdę rządzi Rosją en.wikipedia.org, reuters.com. W tym raporcie zagłębiamy się w pochodzenie plotek o sobowtórach, jak ewoluowały z czasem, najnowsze wydarzenia z lat 2024–2025 oraz jakie istnieją dowody lub analizy ekspertów potwierdzające lub obalające te twierdzenia. Przyjrzymy się także, dlaczego takie plotki się utrzymują – od potencjalnych motywów bezpieczeństwa po czynniki psychologiczne i polityczne – oraz jak reagowali na nie urzędnicy i opinia publiczna.

Pochodzenie plotek o sobowtórach

Spekulacje, że Putin może używać sobowtórów, sięgają niemal początku jego rządów. W sierpniu 2000 roku, zaledwie kilka miesięcy po objęciu przez Putina prezydentury, szef rosyjskiej Federalnej Służby Ochrony, Jewgienij Murow, publicznie oświadczył, że Putin „nie ma sobowtórów”, odnosząc się bezpośrednio do wczesnych plotek en.wikipedia.org. Sam Putin zaprzeczył temu w 2001 roku, bagatelizując pogłoski, że ma dublera. Pomysł mógł wydawać się nieprawdopodobny – ale nigdy całkowicie nie zanikł. Do 2004 roku nawet rosyjski tabloid opublikował artykuł o „rzekomym sobowtórze” z rodzinnego miasta Putina, który próbował sprzedać dom przodków prezydenta en.wikipedia.org, mieszając tabloidowe plotki z teoriami spiskowymi.

W latach 2000. i 2010. teoria o sobowtórach Putina utrzymywała się na marginesie. Popularny mem z lat 2010. żartobliwie przedstawiał sześciu różnych sobowtórów Putina – o pseudonimach „Gaduła”, „Bankiet”, „Dyplomata” i tak dalej – z których każdy rzekomo zajmował się innymi obowiązkami en.wikipedia.org. Ten żartobliwy mem, udostępniony przez rosyjskiego dziennikarza Olega Kaszina w 2016 roku, twierdził, że każdy sobowtór miał unikalne cechy (na przykład „Bankiet” miał „rekordowo pulchny podbródek”, a „Dyplomata” prowadził spotkania na wysokim szczeblu) en.wikipedia.org. Choć był to satyryczny żart, mem utrzymywał ideę sobowtórów w popkulturze.

Teorie spiskowe ponownie nasiliły się około 2018 roku, gdy zestawione zdjęcia twarzy Putina z różnych lat stały się viralem. Niektórzy twierdzili, że jego rysy twarzy – zwłaszcza uszy i podbródek – wyglądały niekonsekwentnie, sugerując istnienie wielu „Putinów”. International Business Times nazwał to jedną z „najdziwniejszych teorii spiskowych” w obiegu en.wikipedia.org. Mimo to teoria zyskała na popularności i do 2020 roku, podczas pandemii COVID-19, zwiększona izolacja Putina (np. sadzanie gości przy wyjątkowo długich stołach) i ograniczone podróże podsyciły nowe spekulacje, że być może czasami zastępuje go sobowtór en.wikipedia.org, spectator.co.uk.

Pomimo plotek, Putin konsekwentnie zaprzeczał, jakoby kiedykolwiek używał sobowtóra. W wywiadzie dla TASS w 2020 roku ujawnił nawet, że zaoferowano mu możliwość skorzystania z sobowtóra na początku lat 2000 – podczas wojny Rosji z czeczeńskimi terrorystami – ale „Odrzuciłem tych sobowtórów”, powiedział Putin aljazeera.com, theguardian.com. Przyznał, że propozycja pojawiła się w „najtrudniejszym momencie walki z terroryzmem” i że została zasugerowana ze względów bezpieczeństwa osobistego aljazeera.com, theguardian.com. Ostatecznie jednak Putin twierdzi, że nigdy z tego nie skorzystał, podkreślając, że „tylko jedna osoba powinna mnie przypominać… i tą osobą będę ja” en.wikipedia.org.

Wzrost spekulacji podczas wojny na Ukrainie (2022–2023)

Inwazja na Ukrainę w lutym 2022 roku sprawiła, że teoria o sobowtórach Putina ponownie stała się tematem głównego nurtu. W obliczu intensywnej kontroli, Putin rzadziej pojawiał się publicznie na początku wojny, a każda rzadka wizyta lub spotkanie były obsesyjnie analizowane. Szczególnie ukraińscy urzędnicy zaczęli otwarcie promować tezę, że Putin używa sobowtórów, zarówno by zasugerować, że jest w złym stanie zdrowia, jak i by wyśmiewać przejrzystość Kremla en.wikipedia.org.

Jedno z pierwszych głośnych twierdzeń pojawiło się w sierpniu 2022 roku, kiedy Kyryło Budanow, szef ukraińskiego wywiadu wojskowego, stwierdził w telewizji, że uszy Putina wydają się zmieniać między wystąpieniami. „Obraz ucha każdej osoby jest unikalny. Nie da się go powtórzyć”, zauważył Budanow, sugerując, że różni sobowtóry Putina mają różne uszy en.wikipedia.org. W tym samym czasie inny ukraiński generał twierdził, że sobowtóry są używane, by ukryć pogarszający się stan zdrowia Putina en.wikipedia.org.

Na początku 2023 roku plotki osiągnęły apogeum. W dniu 25 stycznia 2023 roku (Dzień Studenta w Rosji) Putin odwiedził Moskiewski Uniwersytet Państwowy – a zdjęcia z jego wizyty wywołały internetową gorączkę. Obserwatorzy zauważyli, że „Putin” wydawał się wyjątkowo niski na niektórych ujęciach i zwrócili uwagę, że nosił wkładki do butów lub buty na wysokim obcasie, teoretyzując, że to sobowtór próbujący naśladować wzrost Putina en.wikipedia.org. Korespondent Kyiv Post napisał na Twitterze, że „większość wydarzeń publicznych to sobowtór – nie prawdziwy Putin. Zmiany w jego wzroście, uszach i wadze są inaczej niewytłumaczalne” en.wikipedia.org. (Kreml nie odpowiedział na takie szczegóły, ale żart stał się wiralem.)

Następnie, w marcu 2023 roku, Putin odbył niespodziewaną nocną wizytę w okupowanym ukraińskim mieście Mariupol – była to jego pierwsza znana wizyta w strefie wojny. Niemal natychmiast ukraińscy urzędnicy stwierdzili, że mężczyzna widziany podczas zwiedzania Mariupola nie był „prawdziwym” Putinem. Andrij Jusow, rzecznik ukraińskiego wywiadu, stanowczo stwierdził, że Putin „nie odwiedził Mariupola i wysłał tam sobowtóra”, wskazując na zdjęcia podbródka Putina, który wyglądał na wyjątkowo obwisły en.wikipedia.org. Podobnie doradca ukraińskiego MSW, Anton Heraszczenko, zamieścił na Twitterze zdjęcia porównujące podbródek Putina i zapytał: „który według was jest prawdziwy?” en.wikipedia.org. Sugerowano, że Putin, który spotkał się z mieszkańcami Mariupola, miał inny kształt podbródka lub zmarszczki twarzy niż Putin w innych okolicznościach en.wikipedia.org.

Te zdjęcia porównujące podbródek rozprzestrzeniły się szeroko, ale okazuje się, że „dowody” były mylące. Reuters fact-check prześledził te obrazy i odkrył, że rzekomo różne podbródki były wynikiem zdjęć zrobionych w różnych datach: jedno faktycznie pochodziło z 2020 roku (a nie z 2023), a pozostałe były wykonane pod różnymi kątami podczas tej samej wizyty w Mariupolu reuters.com. Innymi słowy, nie było trzech różnych sobowtórów Putina – po prostu stare zdjęcie i dwa ujęcia samego Putina w Mariupolu. Snopes również zbadał twierdzenie, że „fałszywy Putin” pojechał do Mariupola i ocenił je jako „Fałsz”, stwierdzając, że nagrania wideo pokazują, iż to rzeczywiście był Putin, a wszelkie dziwne wrażenie dotyczące podbródka wynikało z kąta kamery i starzenia się snopes.com. Jak zauważył Snopes, takie oskarżenia o sobowtórynigdy nie zostały udowodnione i mają tendencję do pojawiania się za każdym razem, gdy stan zdrowia lub miejsce pobytu znanego przywódcy budzi wątpliwościsnopes.com snopes.com.

Pomimo obalenia tych teorii, ukraiński wywiad nie wycofał się. Do maja 2023 roku Kyryło Budanow podwoił swoje twierdzenia, utrzymując, że „są co najmniej trzy osoby [sobowtóry], które okresowo pojawiają się” w miejsce Putina en.wikipedia.org. Służba Bezpieczeństwa Ukrainy (SBU) nawet z przymrużeniem oka opublikowała „przewodnik” jak rozróżniać sobowtóry Putina od siebie nawzajem en.wikipedia.org – zasadniczo traktując tę teorię spiskową jako otwarty żart z Kremla.

Grupa najemników Wagnera i jej krótkotrwały bunt w czerwcu 2023 roku (bunt Prigożyna) wprowadziły nowy zwrot akcji. Zaraz po stłumieniu buntu Putin odbył wyjątkowo głośne, osobiste wizyty – wchodząc w tłum wiwatujących ludzi podczas podróży do Derbentu, Dagestan i witając się z ludźmi na ulicach Kronsztadu – mimo że wcześniej unikał bliskich kontaktów z powodu środków ostrożności związanych z COVID-19 spectator.co.uk. Ta nagła zmiana zachowania sprawiła, że nawet niektórzy zachodni analitycy unieśli brwi ze zdziwienia. Mark Galeotti, znany ekspert ds. Rosji, zauważył, że nagłe, serdeczne spotkania Putina w Dagestanie tydzień po buncie były nietypowe i być może zbyt ryzykowne dla prawdziwego Putina. „Najprawdopodobniej te nietypowe publiczne wystąpienia rzeczywiście zostały przeprowadzone przez sobowtóra Putina” – napisał Galeotti, dodając, że niektórzy obserwatorzy twierdzą, iż dostrzegają subtelne różnice w uszach, podbródku lub szyi mężczyzny w tych tłumach spectator.co.uk. Jerusalem Post, powołując się na analityków ds. bezpieczeństwa, posunął się nawet do stwierdzenia, że „nie ma wątpliwości”, iż po buncie Wagnera użyto sobowtóra Putina jpost.com. Ich zdaniem tak drastyczne odejście od zwykle bardzo ostrożnych środków bezpieczeństwa Putina (np. nagłe przytulanie obcych i całowanie dzieci) mocno sugerowało obecność sobowtóra.

Plotki trwały aż do końca 2023 roku. W październiku 2023 roku, gdy Putin udał się do Pekinu na szczyt, komentatorzy internetowi ponownie spekulowali, że „Putin” w Chinach to w rzeczywistości sobowtór wysłany, ponieważ prawdziwy Putin rzekomo był chory lub bał się podróżować. Następnie, w dramatycznym zwrocie akcji, anonimowy kanał na Telegramie o nazwie „General SVR” – prowadzony przez osobę podającą się za byłego rosyjskiego szpiega – opublikował sensacyjną historię, że Putin zmarł na atak serca 26 października 2023 roku, a jego zwłoki są przechowywane w lodzie, podczas gdy sobowtór wykonuje obowiązki publiczne en.wikipedia.org, spectator.co.uk. Ta dzika opowieść twierdziła, że sekretarz Kremla Nikołaj Patruszew potajemnie rządzi Rosją, używając sobowtóra Putina jako marionetki en.wikipedia.org, spectator.co.uk. Sugerowano nawet, że dwie dorosłe córki Putina są wtajemniczone w ten podstęp. Historia stała się na tyle popularna, że wywołała publiczne komentarze – ale spotkała się głównie z drwinami i niedowierzaniem, ze względu na całkowity brak dowodów en.wikipedia.org. (Warto zauważyć, że to samo źródło „General SVR” i jego współpracownik, analityk polityczny Valery Sołowiej, od lat przewidywali rychłą śmierć lub odsunięcie Putina, z których żadne się nie sprawdziło en.wikipedia.org, spectator.co.uk.)

Domniemane dowody: uszy, podbródki i „niestabilności” w wyglądzie

Na co dokładnie powołują się zwolennicy teorii o sobowtórach Putina jako na dowód, że Putin nie zawsze jest sobą? Twierdzenia te koncentrują się zazwyczaj na postrzeganych fizycznych niespójnościach na przestrzeni czasu:

Cechy twarzy: Zwolennicy teorii spiskowych obsesyjnie analizują zdjęcia Putina w wysokiej rozdzielczości, wskazując na różnice w kształcie podbródka, konturach płatków uszu, długości nosa lub zmarszczkach na twarzy podczas różnych wystąpień en.wikipedia.org. Twierdzą, że te cechy nie zgadzają się idealnie z jednego wydarzenia na drugie, sugerując obecność kilku osób. W szczególności uszy Putina stały się ulubionym „znakiem rozpoznawczym” – ponieważ kształt ucha jest w dużej mierze unikalny jak odcisk palca. Ukraińscy urzędnicy wywiadu wielokrotnie wskazywali, że płatki uszu Putina różnią się między rzekomymi sobowtórami en.wikipedia.org.
Wzrost i postura: Niektórzy twierdzą, że „Putin” wydaje się wyższy lub niższy w różne dni. Na przykład generał major Budanow stwierdził, że jedyną zdradą sobowtórów był „ich wzrost. To widać na nagraniach i zdjęciach”, mimo prób ukrycia tego businessinsider.com. Zdjęcia Putina na publicznych wydarzeniach, na których wydaje się nosić buty na podwyższeniu, dodatkowo podsyciły te rozmowy.
Chód i mowa ciała: Obserwatorzy analizują także sposób, w jaki Putin chodzi, mówi lub gestykuluje. Budanow zauważył różnice w „gestykulacji [i] mowie ciała” u rzekomych sobowtórów businessinsider.com. Były oficer KGB, Siergiej Żirnow, twierdził, że podczas jednego spotkania „Putin” poruszał się w sposób, w jaki prawdziwy Putin by się nie poruszał, co wzbudziło jego podejrzenia o sobowtóra cryptorank.io.
Oznaki zdrowotne: Wygląd Putina zmieniał się z wiekiem – czasem wygląda na opuchniętego lub nabrzmiałego, innym razem na pełnego energii. Podczas jego publicznych wystąpień w latach 2022–2023 internetowi detektywi zauważyli zmiany w kształcie twarzy i poziomie energii, chwytając się każdego momentu, gdy wyglądał na słabego, jako „dowodu”, że to musi być inny (zdrowszy) mężczyzna. Z drugiej strony, gdy wyglądał wyjątkowo sprawnie lub swobodnie (jak w Dagestanie), niektórzy zakładali, że musiało to być podstawienie, bo prawdziwy Putin nigdy nie podjąłby takiego ryzyka spectator.co.uk.

Ważne jest, aby zauważyć, że zdjęcia i filmy mogą być mylące. Kąty kamery, oświetlenie, jakość obrazu lub zwykłe starzenie się mogą wyjaśniać wiele z tych „niestabilności” w wyglądzie Putina. Jak wyjaśnił Snopes w odniesieniu do zdjęć z Mariupola, dziwny kąt kamery może sprawić, że czyjaś broda lub uszy wyglądają inaczej na jednym ujęciu, mimo że inne ujęcie wyraźnie pokazuje, że to ta sama osoba snopes.com. Niektóre z szeroko rozpowszechnianych zdjęć porównawczych były błędnie podpisane lub pochodziły z różnych lat, przez co proces starzenia się Putina wydawał się nagłą, drastyczną zmianą reuters.com, snopes.com. Krótko mówiąc, nie pojawiły się żadne rozstrzygające dowody fotograficzne ani wideo na istnienie fałszywego Putina – jedynie interpretacje zwykłych zdjęć.

W rzeczywistości kilka analiz próbowało poddać tę teorię naukowej weryfikacji i nie znalazło na nią potwierdzenia. Niezależny rosyjski portal Meduza użył rozpoznawania twarzy AI Amazona na wielu zdjęciach Putina i uzyskał bardzo wysokie wyniki podobieństwa (99,6–99,9%), wskazując, że to ta sama osoba na wszystkich tych zdjęciach en.wikipedia.org. To bezpośrednio przeczy teorii o wielu różnych osobach zastępujących go. Podobnie, gdy Reuters zbadał twierdzenia o sobowtórach, wielokrotnie stwierdzał, że rzekome „dowody” są mylące lub fałszywe (jak w przypadku błędnie podpisanych zdjęć podbródka) reuters.com.

Niemniej jednak spekulacje utrzymują się i zostały nawet wzmocnione przez nową technologię. Pod koniec 2023 roku japońscy badacze przeprowadzili dogłębną analizę AI wystąpień Putina. Korzystając z algorytmów rozpoznawania twarzy i oprogramowania do porównywania głosu, poinformowali o wykryciu anomalii sugerujących co najmniej jednego lub dwóch sobowtórów Putina. Na przykład badacze porównali twarz Putina z Parady Zwycięstwa w maju 2023 roku (przyjęto, że to prawdziwy Putin) z jego twarzą podczas innych wydarzeń – takich jak wizyta na Moście Krymskim w grudniu 2022 roku i podróż do Mariupola w marcu 2023 roku – i zgodność wynosiła jedynie 40–53%, znacznie poniżej normalnego poziomu zgodności dla tej samej osoby en.wikipedia.org. Przeanalizowali także nagrania audio, na których Putin wypowiada słowo „spasibo” („dziękuję”) w różnych przemówieniach i odkryli różnice w wymowie niektórych dźwięków en.wikipedia.org, cryptorank.io. Te techniczne ustalenia skłoniły japoński zespół do stwierdzenia, że mają „dowód” na istnienie wielu Putinów eng.pressbee.net, cryptorank.io. (Sceptycy mogą jednak argumentować, że na niektóre różnice mogą wpływać takie czynniki jak jakość dźwięku lub celowa zmiana intonacji przez Putina, ale badanie z pewnością na nowo rozbudziło debatę.)

Kolejny „dowód” był cytowany z powodu samej rosyjskiej telewizji państwowej. W czerwcu 2023 roku dwa kanały państwowe wyemitowały materiały, które wydawały się pokazywać Putina w dwóch miejscach niemal jednocześnie – w jednym segmencie spotykał się z grupą studentów w Moskwie, podczas gdy w innym zwiedzał fabrykę, a ramy czasowe się pokrywały. Ta wpadka (najprawdopodobniej spowodowana tym, że jeden z materiałów był nagrany wcześniej) sprawiła, że widzowie skłonni do teorii spiskowych żartowali, iż musiał być zaangażowany sobowtór, by Putin mógł być „wszędzie naraz”. Według Newsweeka newsweek.com incydent ten „odnowił popularną teorię spiskową” w internecie na temat sobowtórów Putina. Choć znacznie prostszym wyjaśnieniem było to, że jedno ze spotkań nie było transmitowane na żywo, pokazuje to, jak nawet zwyczajne problemy z ramówką telewizyjną mogą tchnąć życie w narrację o sobowtórach.

Reakcje Kremla: Oficjalne zaprzeczenia i słowa samego Putina

Kreml konsekwentnie i stanowczo zaprzeczał, jakoby Władimir Putin korzystał z sobowtórów. Rosyjscy urzędnicy zwykle określają te plotki jako „absurdalne” lub „kłamstwa”, często z nutą humoru. Dmitrij Pieskow, wieloletni rzecznik Putina, regularnie jest pytany przez dziennikarzy o teorie dotyczące sobowtórów – a jego odpowiedzi są jednoznaczne:

W grudniu 2021 roku Pieskow zauważył, że Putin faktycznie „uśmiecha się i śmieje”, gdy słyszy historie o sobowtórach en.wikipedia.org. Według Pieskowa prezydent uważa je za niedorzeczne.
W kwietniu 2023 roku Pieskow przemawiał na wydarzeniu w Moskwie i wyraźnie wskazał twierdzenie, że Putin korzysta z sobowtórów, jako przykład zachodniej dezinformacji. „Pewnie słyszeliście, że ma wielu sobowtórów, którzy pracują za niego, podczas gdy on siedzi w bunkrze” – powiedział Pieskow sarkastycznie, po czym doprecyzował: „Kolejne kłamstwo.” Zaśmiał się przy tym abc.net.au. Pieskow zapewnił następnie publiczność, że Putin jest „megaaktywny” i każdy, kto z nim pracuje, ledwo nadąża za jego energią – daleko mu do ukrywania się w bunkrze, co sugeruje, że nie ma potrzeby zastępcy abc.net.au.
W październiku 2023 roku, po tym jak szczególnie wymyślona fałszywa historia o śmierci Putina zaczęła krążyć, Pieskow ponownie wyśmiał ją. Powiedział dziennikarzom, że takie rozmowy należą „do kategorii absurdalnych informacyjnych mistyfikacji” i że Kreml podchodzi do tego z uśmiechem reuters.com. Powtórzył „mamy tylko jednego Putina” i nazwał teorie o wielu Putinach „absurdem”en.wikipedia.org.

Nawet sam Putin publicznie odnosił się do tego tematu w kilku rzadkich przypadkach, zawsze go odrzucając. Poza swoim przyznaniem z 2020 roku, że rozważał sobowtóra dekady temu, ale odmówił, Putin został bezpośrednio zapytany o sobowtóry podczas transmitowanej na żywo sesji pytań i odpowiedzi w grudniu 2023 roku. Jego odpowiedź: tak, pomysł przeszedł mu przez myśl na początku lat 2000., ale nie, zrezygnował z tego, ponieważ „tylko jedna osoba powinna mnie przypominać i mówić moim głosem, i tą osobą będę ja.” en.wikipedia.org Tym samym Putin chciał ostatecznie uciąć spekulacje, że kiedykolwiek zastępował go jakiś sobowtór.

Co ciekawe, był jeden moment, kiedy rosyjski urzędnik „potwierdził” istnienie wielu Putinów – jako żart. Na początku listopada 2023 roku, w środku szału plotek, dziennikarz naciskał Pieskowa, by powiedział, ilu sobowtórów ma prezydent. Z przymrużeniem oka Pieskow odpowiedział, że eksperci wydają się zainteresowani „trzema lub czterema Putinami”, ale zapewnił, że to wszystko bzdury i ponownie zażartował, że w rzeczywistości jest tylko jeden Władimir Putin en.wikipedia.org. Ten rzadki moment kremlowskiej ironii pokazuje, że nawet oni doskonale zdają sobie sprawę z wiralowych plotek.

Oficjalne stanowisko Moskwy nigdy się nie zmieniło: Putin nie używa sobowtórów. Kreml przedstawia te plotki jako próbę wrogów, by podważyć Putina lub siać zamęt. Warto zauważyć, że podobne teorie dotyczyły innych światowych przywódców i również były zaprzeczane – na przykład zarówno Wołodymyr Zełenski, jak i Joe Biden byli celem internetowych twierdzeń o „sobowtórach”, także bez dowodów snopes.com. W przypadku Putina rząd utrzymuje, że jego publiczne wystąpienia są autentyczne i do tej pory nie przedstawiono „niezbitego dowodu” na istnienie sobowtóra Putina.

Oceny wywiadu i ekspertów

Podczas gdy urzędnicy Kremla odrzucają ten pomysł, niektórzy przedstawiciele wywiadu i eksperci otwarcie go rozważają – lub przynajmniej go nie wykluczają. Po stronie argumentującej za możliwością istnienia sobowtórów Putina są głównie ukraińscy oficerowie wywiadu i niektórzy komentatorzy, podczas gdy większość zachodnich ekspertów zaleca ostrożność i zwraca uwagę na brak twardych dowodów.

Ukraiński wywiad był bez wątpienia największym propagatorem narracji o sobowtórach, wykorzystując ją jako element wojny informacyjnej przeciwko Rosji. Generał major Kyryło Budanow i inni ukraińscy urzędnicy wielokrotnie twierdzili, że posiadają wiedzę z pierwszej ręki na temat rzekomego programu sobowtórów Putina. W wywiadzie dla Daily Mail (Wielka Brytania) pod koniec 2022 roku Budanow stwierdził, że Putin „korzysta z zespołu sobowtórów”, którzy przeszli operacje plastyczne, by upodobnić się do niego businessinsider.com. Powiedział, że początkowo pojawiali się oni tylko przy specjalnych okazjach, ale od czasu wojny są wykorzystywani jako „zwykła praktyka” businessinsider.com. Budanow nawet ich policzył: „Wiemy konkretnie o trzech osobach, które się pojawiają, ale ile ich jest, nie wiemy… Wszyscy przeszli operacje plastyczne, by wyglądać podobnie.” businessinsider.com. Kluczowymi wskazówkami, powiedział w wywiadzie, są wzrost i pewne unikalne cechy fizyczne: „płatek ucha, ponieważ jest unikalny dla każdej osoby,” a także różne manieryzmy businessinsider.com.

Inny rzecznik ukraińskiego wywiadu, Andrij Jusow, twierdził w styczniu 2024 roku, że Putin ma „co najmniej trzech sobowtórów” i że są oni tak zintegrowani, iż „nie jest to już nowość” dla świata thedefensepost.com. Jusow utrzymywał, że sobowtóry są ściśle nadzorowane przez rosyjskie służby bezpieczeństwa, przechodzą stałe szkolenia, a nawet operacje, by utrzymać podobieństwo do Putina thedefensepost.com. Dramatycznie zasugerował, że gdy sobowtóry przestaną być potrzebne, Kreml może je „zlikwidować”, by zapobiec przeciekom – przed takim losem ostrzegał thedefensepost.com. Twierdzenia Jusowa, cytowane w ukraińskich mediach, dotyczyły także konkretnych wydarzeń: na przykład zasugerował, że noworoczne orędzie Putina w 2023 roku zostało wygłoszone przez sobowtóra przy pomocy AI (ponieważ szyja Putina wyglądała dziwnie nienaturalnie, co podsyciło plotki o deepfake’u)thedefensepost.com.

To ważne, aby zauważyć, że te ukraińskie oświadczenia służą celom propagandowym w czasie wojny. Poprzez podważanie autentyczności Putina lub sugerowanie, że jest chory/martwy, ukraińscy urzędnicy mają na celu osłabienie morale Rosjan lub sprawienie, by Putin wydawał się słaby i fałszywy. Zachodni analitycy ostrzegają, że takie twierdzenia ze strony Ukrainy nie są poparte możliwymi do zweryfikowania dowodami – są to „niepotwierdzone plotki” często powtarzane dla efektu en.wikipedia.org. Rzeczywiście, fact-checkerzy obalili kilka konkretnych zarzutów (jak wizyta w Mariupolu), które pochodziły ze źródeł ukraińskich en.wikipedia.org. Tak więc, choć ukraiński wywiad może być „wiarygodny” pod względem swojej pozycji, ich twierdzenia o sobowtórach pozostają pogłoskami.

Po stronie zachodnich ekspertów opinie są podzielone. Agencje wywiadowcze na Zachodzie nie potwierdziły publicznie żadnych sobowtórów Putina. Jeśli zachodnie służby wywiadowcze mają dowody w jedną lub drugą stronę, nie ujawniły tego publicznie. Zamiast tego mamy analityków i byłych urzędników spekulujących na podstawie zachowania Putina i środków bezpieczeństwa:

Mark Galeotti, znany brytyjski badacz bezpieczeństwa rosyjskiego, uważa, że Putin mógłby mieć przynajmniej jednego sobowtóra i uznaje to za wiarygodne. Zwraca uwagę, że „nie jest niczym niezwykłym, by autokraci mieli sobowtórów – jako tarczę przed zamachem lub po prostu do wykonywania nudnych obowiązków” spectator.co.uk. Historycznie, Józef Stalin podobno miał kilku sobowtórów, Manuel Noriega z Panamy miał ich kilku, a Kim Dzong Un z Korei Północnej został kiedyś sfotografowany z dwoma identycznie ubranymi sobowtórami u boku spectator.co.uk. Biorąc pod uwagę ekstremalne środki bezpieczeństwa Putina (Galeotti zauważa, że widział dachy Moskwy pełne snajperów, gdy przejeżdżała kolumna Putina spectator.co.uk), można przypuszczać, że Kreml może wykorzystywać sobowtórów na wydarzeniach wysokiego ryzyka lub mało istotnych. Galeotti nie twierdzi, że ma dowody, ale jego analiza spacerów Putina po buncie Grupy Wagnera doprowadziła go do wniosku, że „z pewnością są powody, by przypuszczać, że Putin ma przynajmniej jednego [sobowtóra].” spectator.co.uk. Uważa, że mieszanie się z tłumem w Dagestanie i Mariupolu jest tak nietypowe, że użycie sobowtóra to najbardziej prawdopodobne wyjaśnienie spectator.co.uk.

Marc Polymeropoulos

„terytorium teorii spiskowych”

specjalistów od Rosji podkreśla brak konkretnych dowodów

Spectator

„Nie ma dowodów na poparcie tych twierdzeń”

spectator.co.uk

Pojawiły się także opinie ekspertów technicznych. Wspomniana wcześniej japońska analiza AI została opisana w Newsweek i innych mediach, traktując ją jako poważną próbę znalezienia odpowiedzi eng.pressbee.net, cryptorank.io. Choć intrygująca, inni analitycy zauważają, że nawet zaawansowane badanie AI nie jest rozstrzygające – rozpoznawanie twarzy może być zaburzone przez utratę wagi, oświetlenie czy drobne zmiany kosmetyczne. Mimo to fakt, że uznani badacze i dziennikarze w Japonii potraktowali to pytanie poważnie w 2023 roku, pokazuje, jak bardzo temat stał się mainstreamowy.
Czasami głos zabierają rosyjscy insiderzy lub dezerterzy. Wspomniany były agent KGB Siergiej Żirnow twierdził w 2023 roku, że sobowtóry Putina „żyją w bunkrze” i są ukrywane, co powiela narrację ukraińską en.wikipedia.org. A Walerij Sołowiej, choć powszechnie uważany za teoretyka spiskowego, utrzymuje, że ma źródła potwierdzające ciężką chorobę Putina i poleganie na sobowtórach en.wikipedia.org. Trudno ocenić wiarygodność takich osób, ale dokładają one hałasu do tych doniesień.

Podsumowując, najbardziej wiarygodne spekulacje ekspertów, takich jak Galeotti, nie sugerują wielkiego spisku z fałszywymi Putinami rządzącymi Kremlem, lecz raczej wskazują, że w przypadku konkretnych, bardzo ryzykownych wydarzeń lub wystąpień Putin może używać sobowtóra jako środka ostrożności. Analitycy wywiadu przyznają, że jest to możliwe, biorąc pod uwagę precedensy u innych przywódców autorytarnych. Jednak nie ujawniono żadnych twardych dowodów wywiadowczych, które potwierdzałyby jakikolwiek przypadek użycia sobowtóra przez Putina. Zgodnie z opinią poważnych ekspertów, choć tej plotki nie da się definitywnie obalić (chyba że Putin dostarczałby testy DNA na każdym wydarzeniu), pozostaje ona niepotwierdzona i spekulatywna. Jak ujął to Mark Galeotti, wiele z bardziej fantastycznych twierdzeń to „niewiele więcej niż zabawne bajki na dobranoc dla obserwatorów Kremla”, które odzwierciedlają rosyjską fascynację tajemniczymi władcami spectator.co.uk.

Motywacje: Dlaczego Putin miałby używać sobowtóra (i dlaczego plotki nie ustają)

Niezależnie od tego, czy zarzuty są prawdziwe, warto się zastanowić, dlaczego przywódca taki jak Putin mógłby sięgnąć po sobowtórów – i dlaczego tak wiele osób uważa ten pomysł za wiarygodny.

Bezpieczeństwo i zagrożenia zamachem: Najprostszym motywem jest osobiste bezpieczeństwo. Wiadomo, że Putin jest niezwykle ostrożny w kwestii bezpieczeństwa – w przeszłości przeżył kilka prób zamachu. Użycie sobowtóra, który pojawia się publicznie, podczas gdy prawdziwy Putin przebywa w bezpiecznym miejscu, mogłoby udaremnić potencjalnych zamachowców lub ich zmylić. Taka taktyka jest historycznie udokumentowana: Saddam Husajn na przykład był powszechnie uważany za osobę korzystającą z sobowtórów, by uniknąć zamachu (choć szczegóły nigdy nie zostały potwierdzone). Gdyby Putin miał odwiedzić niebezpieczną strefę wojenną, jak linia frontu na Ukrainie, wysłanie sobowtóra znacznie zmniejszyłoby ryzyko dla jego życia. Jak już wspomniano, dyktatorzy od Stalina po Kim Dzong Una używali lub przynajmniej publicznie bawili się ideą sobowtórów spectator.co.uk. Z czysto taktycznego punktu widzenia, koncepcja ta nie jest nieprawdopodobna.

Zdrowie i ciągłość władzy: Innym potencjalnym powodem jest ukrycie problemów zdrowotnych. Gdyby Putin był chory lub przechodził leczenie, sobowtór mógłby pojawiać się na wydarzeniach, by sprawiać wrażenie normalności. Zapobiega to spekulacjom o próżni władzy. W czasach zimnej wojny krążyły plotki, że radzieccy przywódcy czasami używali dublerów, by chorzy premierzy mogli się krótko pokazać publicznie. W przypadku Putina jego wyraźnie zdystansowane zachowanie podczas pandemii i plotki o problemach zdrowotnych (które Kreml zaprzecza) dały pożywkę teoriom, że gdy nie czuł się najlepiej, mógł go zastępować sobowtór. W październiku 2023 roku, gdy rozeszły się fałszywe pogłoski o śmierci Putina, sugerowano, że jego otoczenie mogłoby zrobić właśnie to – trzymać ciało w chłodni i używać sobowtóra, by utrzymać stabilność spectator.co.uk. Choć ten konkretny scenariusz jest niemal na pewno fikcją, odwołuje się do realnych obaw w Rosji o to, co się stanie, jeśli Putin nie będzie mógł rządzić. Sobowtór daje iluzję ciągłości.

Wszechobecność i efektywność: Możliwe jest również, choć mniej przekonujące, że sobowtór mógłby pozwolić Putinowi być skutecznie w dwóch miejscach jednocześnie w sprawach rutynowych. Na przykład jeden mógłby uczestniczyć w mniej istotnym wydarzeniu (przecięcie wstęgi gdzieś), podczas gdy prawdziwy Putin zajmuje się pilnymi sprawami gdzie indziej. Jednak harmonogram Putina jest ściśle kontrolowany, a taka „zastępcza obecność” mogłaby być ryzykowna, jeśli zostałaby odkryta. Mimo to niektórzy teoretycy sugerowali, że sobowtóry Putina mogą wykonywać „nużące i mniej ważne obowiązki” – jak zauważył Galeotti, autokraci mogą używać sobowtórów do nudnych sprawspectator.co.uk, zyskując w ten sposób więcej czasu dla siebie.

Wojna psychologiczna: Z drugiej strony, dlaczego te plotki utrzymują się wśród społeczeństwa i przeciwników? Częściowo wynika to z psychologicznego radzenia sobie i propagandy. Rosyjski psycholog Matwiej Sokołowski zauważył, że niektórzy przeciwnicy Putina chcą wierzyć, że „prawdziwy Putin” nie jest odpowiedzialny za skrajne działania, takie jak wojna – że istnieje „dobry, miły dziadek” Putin, a złe rzeczy robi zły sobowtór en.wikipedia.org. To dziwaczne racjonalizowanie może być pocieszające: jeśli tylko „fałszywy Putin” jest okrutny, to może sytuacja się poprawi, jeśli prawdziwy przejmie władzę (lub wróci). To forma redukcji dysonansu w kraju, gdzie władza jest spersonalizowana. Podobnie Ukraińcy i inni mogą promować tę narrację, by odpersonalizować działania Putina – by powiedzieć, że tą wojną nie kieruje nawet prawowity przywódca, lecz uzurpatorzy.

Podważanie polityczne: Sugerowanie, że twój wróg używa sobowtórów, może sprawić, że będzie wyglądał śmiesznie lub niewiarygodnie. To podsyca myślenie spiskowe wśród ich społeczeństwa. Na przykład, gdy plotki o sobowtórach się nasiliły, rzecznik Kremla Pieskow narzekał, że zachodnie media i kanały na Telegramie omawiają te mistyfikacje „z godną pozazdroszczenia wytrwałością”, by oczernić Putina reuters.com. Z rosyjskiej perspektywy uważają, że Zachód i Ukraina szerzą te plotki, by ośmieszyć Putina. Rzeczywiście, brytyjskie tabloidy i niektóre amerykańskie media często publikują sensacyjne nagłówki w stylu „Który Putin jest dziś w telewizji?” – to sensacyjna historia, która z pewnością przyciąga czytelników, nawet jeśli nie jest potwierdzona en.wikipedia.org.

Historyczna paranoja: Rosja ma kulturową pamięć o oszustach i „sobowtórach” u władzy. Sięga ona XVII wieku, kiedy to podczas Wielkiej Smuty pojawiło się wielu pretendentów podających się za zmarłego carewicza Dymitra – jeden z nich nawet na krótko został carem spectator.co.uk. Idea fałszywych władców jest więc częścią rosyjskiej tradycji od wieków. W XX wieku oszuści podający się za zaginionych Romanowów (jak rzekoma Anastazja) znajdowali zwolenników mimo dowodów przeczących ich autentyczności spectator.co.uk. To historyczne tło sprawia, że współcześni Rosjanie są w pewnym stopniu przygotowani, by zaakceptować (lub przynajmniej fascynować się) koncepcją sobowtórów i tajnych dublerów na szczycie Kremla spectator.co.uk. Władza w Rosji jest tak spersonalizowana – Putina często nazywa się „carem” – że wyobrażenie, iż mogłoby istnieć „trzech Putinów”, rezonuje jako ostateczna teoria spiskowa. Jak zauważył Galeotti, ponieważ władza w Rosji koncentruje się wokół jednej osoby, wszystko, co dotyczy autentyczności tej osoby, staje się sprawą narodowej obsesji spectator.co.uk.

Reakcja społeczeństwa: Reakcje społeczne na te plotki są mieszane. Wielu Rosjan wyśmiewa je jako absurdalne (podobnie jak Putin i Pieskow). Inni jednak są szczerze ciekawi – fora internetowe i media społecznościowe regularnie tętnią od amatorskich „detektywów” analizujących zdjęcia pieprzyków lub płatków uszu Putina. Poza Rosją temat ten wszedł do kultury popularnej i satyry. Krążą memy przedstawiające Putina spotykającego samego siebie lub żarty, że ma całą armię klonów Putina. Fakt, że ukraińscy urzędnicy mówią o tym otwarcie, dla niektórych nadaje tej teorii pozory wiarygodności, podczas gdy dla innych to oczywista propaganda. Nawet na Zachodzie możliwość ta jest na tyle intrygująca, że poważne gazety, takie jak The Washington Post, początkowo wspominały o niej w swoich relacjach – choć w jednym przypadku Post usunął wzmiankę o sobowtórze Putina w poprawionej wersji artykułu, być może uznając ją za zbyt spekulacyjną businessinsider.com. Mimo to do 2025 roku pytanie „Czy Putin używa sobowtórów?” na dobre weszło do głównego nurtu debaty publicznej, nie będąc już domeną blogów spiskowych.

Jaskrawym przykładem fascynacji opinii publicznej było głośne spotkanie Putina z prezydentem USA Donaldem Trumpem na Alasce w 2025 roku. Internetowi teoretycy spiskowi zalali media społecznościowe twierdzeniami, że „sobowtór Putina” został wysłany na szczyt zamiast prawdziwego przywódcy the-express.com. Wskazywali na mimikę Putina, mówiąc, że „za dużo się uśmiecha” lub że „jego policzki są inne” w porównaniu do wcześniejszych zdjęć, twierdząc, że to słabo zamaskowany sobowtór. Oczywiście, nie było na to żadnych dowodów – to były czyste internetowe plotki – ale pokazuje to, jak wszechobecna stała się ta narracja. Niemal każde ważne publiczne wystąpienie Putina wywołuje teraz w niektórych kręgach odruchowe pytanie: prawdziwy czy sobowtór?

Wniosek: Prawda stojąca za plotkami

Czy więc Władimir Putin naprawdę korzysta z sobowtórów? Prawda, co frustrujące, jest taka, że nie ma żadnych konkretnych dowodów na to, że tak jest – ale plotka raczej szybko nie zniknie. Wiemy natomiast, że:

Putin i jego rząd stanowczo zaprzeczają jakimkolwiek praktykom używania sobowtórów, a sam Putin twierdzi, że nigdy nie skorzystał z tej opcji, gdy mu ją zaproponowano aljazeera.com, abc.net.au.
Nie udokumentowano żadnego potwierdzonego przypadku użycia sobowtóra Putina. Wiele wiralowych „dowodów” (kształt uszu, zdjęcia podbródka itp.) zostało obalonych lub wyjaśnionych naturalnymi przyczynami snopes.com, reuters.com.
Niemniej jednak, wielu wiarygodnych komentatorów (od szefa ukraińskiego wywiadu po uznanych ekspertów ds. Rosji) uważa, że jest to możliwe – a nawet prawdopodobne – że Putin zatrudnił przynajmniej jednego sobowtóra w określonych sytuacjach businessinsider.com, spectator.co.uk. Jako powód swoich podejrzeń podają ultra-paranoidalne środki bezpieczeństwa Putina i jego ostatnie nietypowe zachowania.
Historycznie rzecz biorąc, używanie politycznych sobowtórów nie jest niczym niespotykanym, zwłaszcza wśród przywódców autorytarnych, co nadaje tej teorii pozory wiarygodności spectator.co.uk.

W przypadku braku twardych dowodów, stanowisko w tej sprawie często zależy od tego, jak postrzega się reżim Putina. Dla krytyków i przeciwników teoria o sobowtórach jest wygodną metaforą tajemniczego, zwodniczego Kremla – reżimu tak kontrolującego, że dosłownie zdublowałby swojego przywódcę, by utrzymać władzę. Dla zwolenników Putina plotki te są śmiesznymi zachodnimi operacjami psychologicznymi, mającymi jedynie na celu odczłowieczenie ich przywódcy.

W latach 2024–2025 plotka osiągnęła nowe szczyty, podsycana przez wojnę, zaawansowaną technologię (deepfake’i AI mogą sprawić, że wszystko wydaje się możliwe) oraz nieustającą fascynację teoriami spiskowymi. Każde pojawienie się Putina prawdopodobnie nadal będzie analizowane klatka po klatce zarówno przez sceptyków, jak i zwolenników. Kreml ze swojej strony wydaje się zadowolony z żartowania na ten temat, jednocześnie odrzucając to jako nonsens reuters.com, abc.net.au. Jak rozbawiony Putin powiedział, gdy zapytano go, czy naprawdę jest sobą: „Tak!” – dodając, że nigdy nie chciałby, aby sobowtór wszedł w jego buty aljazeera.com.

Dopóki prawdziwy sobowtór nie ujawni się z dowodami, tajemnica pozostanie nierozwiązana. Plotki o sobowtórach Putina mówią nam być może więcej o klimacie tajemnicy i intryg wokół Kremla niż o samym Putinie. Ostatecznie, niezależnie od tego, czy jest „tylko jeden Putin”, czy kilku, mit ten mocno się zakorzenił. Służy jako współczesna legenda w stylu zimnej wojny – jeden człowiek, a może trzech ludzi, ucieleśniających zagadkę rosyjskiej władzy. Na razie wszystko wskazuje na to, że to właśnie legenda. Ale dopóki Putin pozostaje u władzy (i czasami niewidzialny), pytanie „Czy Putin to prawdziwy Putin?” nadal będzie rozpalać wyobraźnię – łącząc fakty, fikcję i mgłę wojny w jeden bardzo rosyjski koktajl spiskowy.

Źródła:

Wywiad z Putinem/zaprzeczenie sobowtórom aljazeera.com, theguardian.com
Reuters – Kreml wyśmiewa plotki o sobowtórach reuters.com
Reuters weryfikacja faktów dotycząca zdjęć z Mariupola reuters.com
Snopes weryfikacja faktów dotycząca zdjęć podbródka snopes.com
Wikipedia (podsumowanie twierdzeń mediów i wywiadu) en.wikipedia.org
ABC News – cytat Pieskowa „kolejne kłamstwo” abc.net.au
Business Insider – Budanow o trzech sobowtórach businessinsider.com
The Spectator – analiza Galeottiego spectator.co.uk
CryptoPolitan/Cryptorank – japońskie badanie AI cryptorank.io
The Jerusalem Post – twierdzenia o sobowtórach po Wagnerze jpost.com
Al Jazeera – przyznanie się Putina z 2020 roku aljazeera.com

Putin dismisses rumours he uses body doubles for security

Watch this video on YouTube.