De geheime “zombiecellen”-doders: Niche senolytische medicijnen die de klok van veroudering bestrijden

• In 2015 toonde een team van de Mayo Clinic en Scripps Research aan dat een combinatie van dasatinib en quercetine selectief senescente cellen doodt bij oudere muizen, waardoor kwetsbaarheid en hartfunctie verbeteren.
• De eerste generatie senolytica omvat dasatinib en quercetine en ging de veiligheidstests bij mensen in voor aandoeningen zoals idiopathische pulmonale fibrose en artrose.
• In 2024 liet de door de Mayo Clinic geleide Fase 2-studie met dasatinib plus quercetine bij 60 vrouwen ouder dan 65 jaar gedurende 20 weken een bescheiden botaanmaak en een toename van de botdichtheid in de pols zien bij deelnemers met een hoge last aan senescente cellen, gepubliceerd in Nature Medicine in juli 2024.
• Foselutoclax (UBX1325), een op BCL-xL gerichte senolyticum van Unity Biotechnology, bevindt zich in Fase 2 voor diabetisch macula-oedeem en, na een enkele intraoculaire injectie, behaalden patiënten ongeveer 5 letters winst op een oogkaart na 11 maanden ten opzichte van placebo.
• XL888, een remmer van heat-shock-eiwit 90, kwam naar voren als een top AI-gestuurde hit in 2024 UCSF-screens en ruimde senescente longcellen op in muismodellen van idiopathische pulmonale fibrose, met verbeterde longfunctie in preklinische studies.
• Een AI-gedreven studie uit 2023 identificeerde drie senolytische kandidaten—ginkgetine, periplocine en oleandrine—waarvan is bevestigd dat ze senescente menselijke cellen in cultuur doden, waarbij oleandrine bijzonder sterke activiteit vertoonde maar mogelijk cardiale toxiciteit bij hoge doses.
• Navitoclax (ABT-263), een van de eerste senolytica geïdentificeerd in 2016, richt zich op BCL-2/BCL-xL en ruimde senescente cellen op in de huid van oude muizen, wat de haargroei en wondgenezing verbeterde maar plaatjestoxiciteit veroorzaakte.
• Senolytische CAR-T-therapie, ontworpen om uPAR te herkennen, ruimde senescente cellen op in meerdere organen bij oude muizen, wat het metabolisme en het uithoudingsvermogen verbeterde zonder duidelijke toxiciteit voor normale cellen.
• Oisín Biotechnologies ontwikkelt een lipide-nanopartikel gentherapie die caspase-9 aflevert onder een promotor die actief is in cellen met hoge p16 of p53, wat bij muizen en sommige apen de kwetsbaarheid en de incidentie van kanker verminderde na maandelijkse injecties en richting klinische studies bij mensen ging na financiering in 2024.
• Vanaf 2024–2025 waren er wereldwijd ongeveer 20 klinische studies met senolytische middelen gaande, waarbij 2024 het eerste gerandomiseerde humane onderzoek markeerde (dasatinib+quercetine) en Unity’s foselutoclax verbeteringen in het gezichtsvermogen liet zien bij diabetisch macula-oedeem; resultaten voor Alzheimer-onderzoeken worden verwacht in 2025.

De belofte van senolytica: de strijd tegen de “zombiecellen” van veroudering

Eeuwenlang hebben mensen gezocht naar een bron van eeuwige jeugd. Vandaag de dag richten wetenschappers zich op een intrigerende strategie – senolytische medicijnen – die mogelijk de biologische klok kan terugdraaien. Deze verbindingen richten zich op de zogenaamde “zombiecellen” in ons lichaam, officieel bekend als senescente cellen, die stoppen met delen maar weigeren te sterven ^[1]. Naarmate we ouder worden, hopen deze senescente cellen zich op en stoten ze schadelijke signalen uit die ontstekingen, weefselschade en veroudering zelf aanjagen ^[2]. Senolytica zijn ontworpen om deze beschadigde cellen selectief te vernietigen, met als potentieel gevolg het vertragen van veroudering en het verlichten van veel leeftijdsgerelateerde aandoeningen met één enkele behandeling.

Onderzoekers ontdekten de eerste senolytische doorbraak in 2015, toen een team van de Mayo Clinic en Scripps Research vond dat een combinatie van twee verbindingen – het leukemiemedicijn dasatinib en een plantaardige flavonoïde quercetine – selectief senescente cellen doodde in oude muizen, waardoor de dieren minder kwetsbaar werden en de hartfunctie verbeterde ^[3], ^[4]. Deze baanbrekende studie opende de deur naar “een compleet nieuw gebied van de geneeskunde”, zoals gerowetenschapper Dr. James Kirkland het verwoordt ^[5]. De term senolytica werd geboren om deze aanpak van het opruimen van giftige verouderde cellen te beschrijven. In theorie zou het opruimen van deze cellulaire onruststokers weefsels kunnen laten regenereren en het lichaam kunnen verjongen. Zoals Dr. Anirvan Ghosh, CEO van Unity Biotechnology, zegt: “Ik ben ervan overtuigd dat senolytica impact zullen hebben in de kliniek… Ik denk dat de vraag vooral is hoe het middel eruitziet en wat het eerste goedgekeurde medicijn zal zijn.” ^[6]. Dergelijk optimisme drijft een golf van onderzoek naar zowel hergebruikte medicijnen als nieuwe moleculen die senescente cellen aanvallen.

Wat zijn senolytische medicijnen en hoe werken ze?

Senescente cellen (of “zombiecellen”) zijn oude of beschadigde cellen die permanent gestopt zijn met delen. In plaats van af te sterven zoals ze zouden moeten, blijven deze cellen achter en geven een giftige mix van ontstekingssignalen af – het zogenaamde senescence-associated secretory phenotype (SASP) – die naburige gezonde cellen kunnen beschadigen ^[7]. Normaal gesproken ruimt het immuunsysteem senescente cellen op. Maar met het ouder worden verzwakt het immuunsysteem en kan het dit niet meer bijhouden ^[8]. Het resultaat is een groeiende last van zombiecellen die bijdragen aan veroudering en chronische ziekten, variërend van osteoporose en diabetes tot nier-, hart- en neurodegeneratieve ziekten ^[9].

Senolytische medicijnen zijn verbindingen die deze senescente cellen opsporen en hun dood veroorzaken, terwijl normale cellen worden gespaard. Een belangrijke strategie is om “zombie”-cellen te dwingen apoptose te ondergaan (geprogrammeerde celdood) door de overlevingsproteïnen te blokkeren die senescente cellen gebruiken om de dood te weerstaan ^[10]. Zo remmen dasatinib en andere senolytica eiwitten in de BCL-2-familie, waardoor senescente cellen over de rand worden geduwd richting zelfvernietiging ^[11]. Door deze cellen hun laatste levenslijn te ontnemen, “ruimen” senolytica effectief het afval op, waardoor weefsels kunnen genezen. Bij muizen heeft intermitterende senolytische behandeling geleid tot indrukwekkende omkeringen van leeftijdsgerelateerde achteruitgang, met verbeterde hartfunctie, nierfunctie en uithoudingsvermogen bij oude dieren ^[12]. Het opruimen van senescente cellen remde ook ziekteprocessen in modellen van Alzheimer, artrose en meer ^[13], ^[14].

Vroege senolytische proeven bij mensen zijn nu aan de gang. De eerste generatie senolytica (zoals de dasatinib+quercetine-combinatie, of natuurlijke verbindingen zoals fisetine) worden getest op veiligheid en voordelen bij aandoeningen zoals idiopathische pulmonale fibrose, diabetes, de ziekte van Alzheimer en artrose ^[15], ^[16]. Wetenschappers waarschuwen echter dat deze eerste senolytica – vaak hergebruikte kankermedicijnen of supplementen – geen wondermiddelen zijn. Ze kunnen bijwerkingen hebben en werken mogelijk alleen op bepaalde weefseltypes of subsets van senescente cellen ^[17]. Dit heeft een wedloop veroorzaakt naar senolytica van de volgende generatie die krachtiger en preciezer zijn, in staat om een breder scala aan senescente cellen met minder bijwerkingen te targeten ^[18].

Waarom “zombiecellen” doden? – Verbindingen tussen veroudering en ziekte

Waarom zijn wetenschappers zo gebrand op het vernietigen van senescente cellen? Het blijkt dat deze achterblijvende cellen een fundamentele aanjager zijn van het verouderingsproces en veel ouderdomsziekten. Studies tonen aan dat naarmate senescente cellen zich ophopen, ze chronische ontsteking veroorzaken (soms “inflammaging” genoemd) en enzymen afscheiden die de weefselstructuur afbreken ^[19]. Dit creëert een giftige omgeving die de progressie van ziekten kan versnellen. Onderzoekers hebben de ophoping van senescente cellen in verband gebracht met aandoeningen zoals artritis, atherosclerose, diabetes, Alzheimer, longfibrose en nierziekte^[20], ^[21]. In wezen dragen deze zombiecellen actief bij aan de kwetsbaarheid, orgaanschade en afname van het immuunsysteem die we associëren met ouder worden^[22].

Het elimineren van senescente cellen in diermodellen heeft opvallende voordelen opgeleverd. Zo keerde behandeling van muizen met senolytica aspecten van artrose om, waardoor kraakbeen in beschadigde gewrichten weer kon aangroeien ^[23]. In een muismodel van Alzheimer verminderde het opruimen van senescente cellen hersenontsteking en verbeterde het geheugenprestaties ^[24]. Senolytica hebben de gezonde levensduur van muizen verlengd en meerdere leeftijdsgebonden aandoeningen vertraagd ^[25]. Deze bevindingen suggereren dat senescente cellen niet slechts toeschouwers zijn van veroudering, maar belangrijke regisseurs van het verouderingsproces – en dat het verwijderen van zelfs een deel ervan de meer jeugdige functie kan herstellen in weefsels.

Naast veroudering zelf, zouden senolytica een therapie voor meerdere ziekten kunnen worden. “Senolytische medicijnen kunnen nuttig zijn tegen bepaalde ziekten, zoals idiopathische pulmonale fibrose, dementie, diabetes, hartziekten en andere,” zegt Dr. Sundeep Khosla van de Mayo Clinic, een toonaangevend senolytica-onderzoeker ^[26]. Het idee is dat veel chronische ziekten een gemeenschappelijke boosdoener delen in cellulaire senescentie, dus een senolytische behandeling zou de onderliggende oorzaak van meerdere aandoeningen tegelijk kunnen aanpakken ^[27]. Dat gezegd hebbende, waarschuwen Dr. Khosla en anderen dat senolytica geen universele remedie zijn^[28]. De mate van voordeel kan afhangen van de hoeveelheid senescente cellen bij een individu en de specifieke ziektecontext ^[29]. In Khosla’s recente klinische proef verbeterde een dasatinib–quercetine senolyticum alleen de botgezondheid bij oudere vrouwen die begonnen met hoge niveaus van senescente cellen – degenen met een lagere senescente last zagen weinig effect ^[30]. Dit suggereert dat toekomstige senolytische therapieën mogelijk gepersonaliseerd moeten worden of gebruikt in gerichte populaties.

Experts waarschuwen ook om niet te snel op de senolytica-hype in te springen. Ondanks dat supplementen zoals quercetine en fisetine verkocht worden als doe-het-zelf anti-verouderingsmiddelen, is het bewijs bij mensen nog minimaal. “Onze bevindingen pleiten tegen wat veel mensen nu al doen – commerciële producten zoals quercetine of verwante stoffen zoals fisetine gebruiken als anti-verouderingsmiddelen zonder te weten of ze genoeg senescente cellen hebben om er baat bij te hebben, of welke dosis of doseringsschema effectief én veilig is,” waarschuwt Dr. Khosla ^[31]. Dr. Kirkland adviseert eveneens “uiterste voorzichtigheid” met vrij verkrijgbare senolytica-supplementen, en benadrukt dat er streng menselijk bewijs nodig is “totdat en tenzij we echt reproduceerbare wetenschappelijke gegevens hebben die door regelgevers en de medische gemeenschap worden geaccepteerd.” ^[32] Kortom, senolytica bieden enorm veel potentie, maar ze nu al breed inzetten is voorbarig. Het vakgebied staat nog in de kinderschoenen – “We weten 2% van wat we moeten weten. Dit is een compleet nieuw medisch gebied. Als het werkt, zou het alles veranderen,” zegt Dr. Kirkland ^[33].

Opkomende Niche Senolytische Stoffen om in de Gaten te Houden

Onderzoekers wereldwijd onderzoeken een scala aan niche senolytische stoffen – naast de bekende dasatinib, quercetine en fisetine – die de volgende golf van anti-verouderingstherapieën zouden kunnen vormen. Hier zijn enkele van de minder bekende of opkomende senolytica en hun huidige status in onderzoek:

• Foselutoclax (UBX1325): Een BCL-xL-remmer senolytic ontwikkeld door Unity Biotechnology, foselutoclax bevindt zich momenteel in Fase 2-onderzoeken voor diabetisch macula-oedeem (een vorm van gezichtsverlies). Dit medicijn is ontworpen om senescente cellen in de bloedvaten van het netvlies aan te vallen ^[34]. In een recente studie hielp een enkele injectie in het oog patiënten met diabetische oogziekte gemiddeld 5 extra letters op een oogkaart te zien na 11 maanden, vergeleken met placebo ^[35]. Het medicijn lijkt selectief senescente cellen in het netvlies te elimineren terwijl gezonde cellen worden gespaard ^[36]. Onderzoekers vergelijken foselutoclax nu direct met de standaardzorg in klinische onderzoeken ^[37]. Als alles goed gaat, suggereren experts zoals Dr. Khosla dat dit een van de eerste senolytische behandelingen in de kliniek kan worden binnen de komende jaren ^[38].
• XL888 (HSP90-remmer): In 2024 onthulde een team van de University of California San Francisco een nieuwe screeningsmethode waarmee ze senescente cellen uit zieke menselijke weefsels isoleerden om nieuwe senolytica te vinden. Hun belangrijkste vondst was XL888, een heat-shock-eiwit 90-remmer die eerder werd bestudeerd bij kanker, en waarvan ze ontdekten dat het een krachtig senolyticum tegen fibrotische longcellen is ^[39]. In muismodellen van idiopathische pulmonale fibrose (IPF) ruimde XL888 senescente cellen in de longen op en verbeterde het markers van de longfunctie ^[40]. Het doodde ook selectief senescente cellen in longweefselmonsters van menselijke IPF-patiënten ^[41]. “Deze studie levert het bewijs voor een platform waarbij senescente cellen direct uit zieke weefsels worden geïsoleerd… waardoor we verbindingen kunnen identificeren die precies de ziekteveroorzakende senescente cellen aanpakken, in plaats van cellen die onschuldige omstanders zijn,” legde Dr. Tien Peng uit, de hoofdauteur ^[42]. XL888 vertegenwoordigt een nieuwe klasse van orgaan-specifieke senolytica, hoewel het zich nog in de preklinische fase bevindt.
• Door AI ontdekte senolytica (Ginkgetin, Periplocin, Oleandrin): Met behulp van kunstmatige intelligentie vinden onderzoekers senolytische spelden in de hooiberg van chemische bibliotheken. In 2023 voorspelde een machine-learningstudie, getraind op bekende data, verschillende nieuwe senolytische kandidaten ^[43]. Het team bevestigde experimenteel drie nieuwe verbindingen – ginkgetin (een natuurlijke biflavon uit ginkgo), periplocine (uit een traditioneel Chinese medicinale plant), en oleandrine (een verbinding uit oleander) – die selectief senescente menselijke cellen in cultuur doodden zonder normale cellen te schaden ^[44]. Deze door AI geselecteerde verbindingen toonden een werkzaamheid die vergelijkbaar was met of beter dan die van eerstegeneratie-senolytica in laboratoriumtesten ^[45]. Opvallend was dat oleandrine werd benadrukt vanwege zijn sterke activiteit, hoewel het een cardiale glycoside is die toxisch kan zijn bij hoge doses ^[46]. Hoewel nog ver van klinisch gebruik, laat deze benadering zien hoe AI en big data nieuwe senolytische moleculen aan het ontdekken zijn die anders misschien over het hoofd waren gezien.
• Navitoclax (ABT-263) en andere hergebruikte medicijnen: Navitoclax, een kankermedicijn dat zich richt op BCL-2/BCL-xL, was een van de eerste verbindingen (in 2016) die senescente cellen wist te elimineren. Het heeft senolytische activiteit laten zien in verouderde muizenhuid, waarbij het haargroei en wondgenezing bevorderde door senescente cellen te verwijderen ^[47]. Navitoclax kan echter plaatjestoxiciteit veroorzaken (omdat bloedplaatjes afhankelijk zijn van BCL-xL), waardoor het gebruik beperkt is. Onderzoekers werken aan navitoclax-analogen of veiligere doseerstrategieën om het senolytisch effect te benutten zonder ernstige bijwerkingen. Andere bestaande medicijnen die onderzocht worden als senolyticum zijn bepaalde BET-remmers (zoals JQ1) en MDM2–p53-as medicijnen (zoals nutlin-3a), die senolytische effecten hebben laten zien in celkweken en mogelijk zelfs maatregelen van biologische veroudering kunnen verminderen in cellen ^[48]. Veel hiervan bevinden zich in vroege onderzoeksfasen, maar ze onderstrepen de strategie van hergebruik van medicijnen voor senescentie – bestaande medicijnen nemen en testen tegen “zombie”-cellen.
• Immuungebaseerde senolytica (CAR-T en meer): In plaats van traditionele medicijnen, zijn sommige teams bezig het immuunsysteem te bio-engineeren om senescente cellen op te sporen. In 2023 demonstreerden onderzoekers onder leiding van Dr. Corina Amor een senolytische CAR-T-celtherapie: T-cellen werden voorzien van een chimere antigeenreceptor om een eiwit (uPAR) te herkennen dat uniek verrijkt is op senescente cellen ^[49]. Toen deze CAR-T-cellen werden toegediend aan oude muizen, ruimden ze efficiënt senescente cellen op in meerdere organen, verbeterden ze de stofwisseling van de dieren, en verhoogden de fysieke uithoudingsvermogen (de behandelde muizen renden sneller en langer) ^[50]. Belangrijk is dat de senolytische CAR-T-cellen niet toxisch leken voor normale cellen bij muizen ^[51]. Evenzo onderzoekt biotech-startup Deciduous Therapeutics natuurlijke killer (NK)-cel benaderingen om de eigen senolytische immuunrespons van het lichaam te stimuleren ^[52][53]. Immuungebaseerde senolytica zijn nog experimenteel (CAR-T-therapieën zijn complex en duur), maar ze bieden een zeer gerichte manier om senescente cellen te elimineren.
• Senolytische gentherapieën: Een van de meest futuristische strategieën houdt in dat cellen een “zelfmoordgen” krijgen dat alleen in senescente cellen wordt geactiveerd. Zo ontwikkelt Oisín Biotechnologies een gentherapie met lipide-nanodeeltjes die een gen aflevert dat codeert voor caspase-9, een krachtig eiwit dat celdood veroorzaakt ^[54]. De truc is dat dit gen is gekoppeld aan een promotor die alleen wordt geactiveerd in cellen met veel p16 of p53 – moleculaire merkers die verhoogd zijn in senescente cellen ^[55]. Bij muizen en zelfs in voorlopige tests bij apen werd deze gentherapie maandelijks geïnjecteerd en werden senescente cellen selectief in het hele lichaam gedood, wat leidde tot minder kwetsbaarheid en minder kanker bij oude muizen ^[56]. Gezonde cellen bleven ongedeerd omdat zij het dodelijke gen niet activeerden ^[57]. Deze elegante “slimme bom”-benadering bevindt zich nog in de preklinische ontwikkeling (Oisín heeft onlangs in 2024 financiering gekregen om richting klinische proeven bij mensen te gaan ^[58]), maar het vertegenwoordigt een zeer precieze senolytische tactiek – een die mogelijk senescente cellen kan opruimen zonder de bijwerkingen van een systemisch medicijn.

Laatste nieuws en onderzoek (2024–2025)

De afgelopen twee jaar is er sprake geweest van snelle vooruitgang in senolytisch onderzoek, met zowel bemoedigende doorbraken als ontnuchterende lessen:

• Klinische proefmijlpalen: 2024 bracht resultaten van de eerste gerandomiseerde onderzoeken met senolytica bij mensen. In een door de Mayo Clinic geleide fase 2-studie namen 60 vrouwen ouder dan 65 jaar gedurende 20 weken afwisselend dasatinib en quercetine (D+Q) om het effect op de botgezondheid te testen ^[59]. Het resultaat, gepubliceerd in Nature Medicine in juli 2024, toonde bescheiden botopbouwende voordelen – D+Q verhoogde de botvorming en de botdichtheid van de pols – maar vooral bij deelnemers die aanvankelijk een hoge last van senescente cellen hadden ^[60]. Dit suggereert dat senolytica het nuttigst kunnen zijn voor mensen die sneller verouderen of met bepaalde ziektebeelden. Een andere kop uit die studie: D+Q had geen significant effect op de botafbraak, wat wijst op een gedeeltelijk effect ^[61]. Hoewel het geen doorslaand succes was, was het de eerste gecontroleerde studie die aantoont dat een senolyticum invloed kan hebben op de menselijke biologie, en het benadrukte de noodzaak om te bepalen welke patiënten het meest waarschijnlijk zullen profiteren ^[62].
• Hoop op behandeling van gezichtsverlies: Begin 2024 kondigde Unity Biotechnology veelbelovende fase 1/2-resultaten aan met hun senolytische foselutoclax bij diabetisch macula-oedeem. De gegevens, later gepubliceerd in Nature Medicine, toonden aan dat een enkele injectie van het medicijn in de ogen van patiënten leidde tot aanhoudende verbeteringen in het zicht gedurende bijna een jaar^[63], ^[64]. Door senescente cellen te verwijderen die de bloedvaten in het netvlies lek maakten, verbeterde de behandeling de gezondheid van het netvlies en de gezichtsscherpte (patiënten konden meerdere extra letters op een oogkaart lezen) ^[65]. Deze resultaten werden geprezen als een bewijs dat senolytica “ziektemodificerende” voordelen kunnen bieden, en niet alleen tijdelijke symptoomverlichting. Unity voert nu een grotere studie uit tegenover de standaard anti-VEGF-therapie voor macula-oedeem ^[66]. Als dit succesvol is, zou dit het eerste goedgekeurde senolytische medicijn kunnen worden – niet voor veroudering in het algemeen, maar voor een leeftijdsgerelateerde oogaandoening. Zoals onderzoekers opmerkten, bevestigt dit ook de strategie om senescentie bij specifieke ziekten aan te pakken. “De resultaten van Unity zijn veelbelovend,” zegt dr. Khosla. “Ik denk dat we binnen vijf jaar deze behandeling voor diabetisch macula-oedeem in de kliniek aangeboden zullen zien worden.” ^[67]
• Alzheimer en veroudering van de hersenen: Na bemoedigende muisonderzoeken zijn senolytica getest voor de ziekte van Alzheimer. In 2022 toonde een kleine veiligheidstest bij patiënten met vroege Alzheimer aan dat D+Q werd verdragen, en werd dasatinib aangetroffen in het hersenvocht (wat betekent dat het de hersenen binnendringt) ^[68], ^[69]. Quercetine werd niet aangetroffen in het hersenvocht (het kan te snel afbreken), maar er werden plannen gemaakt voor een grotere studie om te zien of het cognitief functioneren verbetert bij Alzheimerpatiënten na 9 maanden senolytische therapie ^[70]. Die resultaten worden verwacht in 2025 ^[71]. Bovendien meldden onderzoekers van de Mayo Clinic in 2024 dat senolytische behandeling beschermende herseneiwitten kan verhogen bij zowel muizen als mensen ^[72], wat wijst op mogelijke voordelen bij neurodegeneratie. Hoewel het nog te vroeg is om senolytica als een haalbare behandeling voor dementie te beschouwen, zullen 2024–2025 cruciale gegevens opleveren om te beantwoorden of het doden van zombiecellen het verouderingsproces van de hersenen kan vertragen of veranderen.
• Nieuwe Doelen & Tools: Wetenschappers breiden het senolytisch arsenaal ook uit met nieuwe doelwitten en technologieën. De UCSF-studie (mei 2024) die XL888 identificeerde, toonde een techniek om senescente cellen uit zieke organen te vissen en direct medicijnen op hen te testen ^[73][74]. Dit zou kunnen leiden tot ziektespecifieke senolytica voor aandoeningen zoals pulmonale fibrose, waarbij generieke senolytica mogelijk minder goed werken. Aan een andere kant introduceerde een team van Stanford in 2025 een baanbrekende MRI-beeldvormingssonde die senescente cellen in het lichaam zichtbaar maakt ^[75]. Dit niet-invasieve hulpmiddel gebruikt een galactosidase-gevoelige contrastvloeistof om “zombiecellen” op scans te markeren, wat artsen in staat zou kunnen stellen om patiënten met een hoge lading senescente cellen te identificeren en te volgen of senolytische behandelingen deze cellen daadwerkelijk opruimen ^[76]. Dergelijke technologie is cruciaal, want op dit moment is er geen eenvoudige manier om senescente cellen in een levend persoon te meten ^[77]. Met een beeldvormingsmiddel zouden klinische studies sneller resultaten kunnen krijgen (binnen enkele weken) over of een senolyticum zijn doel treft, in plaats van maanden te moeten wachten op functionele uitkomsten ^[78]. Samen versnellen deze ontwikkelingen – betere doelwitontdekking en betere meting – de vertaling van senolytica van theorie naar therapie.
• Industrie- en investeringsbewegingen: De belofte van senolytica heeft talloze biotech-startups en onderzoeksprogramma’s aangewakkerd. Unity Biotechnology ging in 2018 naar de beurs en, ondanks vroege tegenslagen (hun eerste senolyticum tegen artrose haalde het eindpunt niet), maakten ze een draai naar de oogheelkunde waar nu succes wordt geboekt ^[79]. Andere bedrijven zoals Oisín Biotechnologies (gentherapie) en Deciduous Therapeutics (immuuncelmodulatie) hebben in 2024 nieuwe financiering binnengehaald om hun senolytische platforms richting klinische proeven te brengen ^[80], ^[81]. Grote spelers houden het ook in de gaten: Zo hebben dochterondernemingen van Johnson & Johnson senolytische mogelijkheden onderzocht (J&J financierde vroeg onderzoek naar fisetine), en het National Institute on Aging sponsort meerdere proeven. In 2024 liepen er wereldwijd ongeveer 20 klinische proeven met senolytische middelen ^[82], gericht op aandoeningen van longfibrose tot kwetsbaarheid tot nierziekte. Dit aantal zal waarschijnlijk groeien, wat een bredere erkenning weerspiegelt dat het aanpassen van fundamentele verouderingsbiologie een nieuwe klasse medicijnen kan opleveren.

Vooruitzicht: Hype, hoop en wat volgt

Senolytische medicijnen staan aan de voorhoede van de gerowetenschap, op het snijvlak van hype en hoop. Enerzijds is het idee dat we mogelijk veroudering zelf kunnen behandelen – door periodiek “gepensioneerde” cellen uit het lichaam te verwijderen – revolutionair. De vroege dierstudies die verjonging lieten zien, en de eerste menselijke proeven die op voordelen wijzen, hebben enthousiasme gewekt dat we eindelijk veroudering bij de kern kunnen aanpakken in plaats van één ziekte tegelijk te bestrijden ^[83]. De pijplijn van next-generation senolytica en de innovatie eromheen (van door AI ontdekte chemicaliën tot gentherapieën en gemodificeerde immuuncellen) laten een vakgebied zien dat zich met opmerkelijke snelheid en creativiteit ontwikkelt. Elke nieuwe positieve studie wakkert de hoop aan dat we gezonde levensjaren kunnen toevoegen door giftige cellen op te ruimen. Zoals een kop het verwoordde, vinden wetenschappers manieren om “de ‘zombie’-cellen die je doen verouderen te doden.”^[84][85]

Aan de andere kant temperen experts dit enthousiasme met realisme. Tot nu toe is nog geen enkele senolytic goedgekeurd voor algemeen gebruik, en de klinische resultaten zijn, hoewel intrigerend, gemengd of bescheiden. Er blijven veel open vragen: Hoe kunnen we senolytica veilig toedienen, zonder noodzakelijke cellen te schaden of onnodige bijwerkingen te veroorzaken? Wat zijn de juiste doseerschema’s (aangezien het volledig opruimen van senescente cellen misschien niet nodig is – of zelfs niet veilig – in alle situaties)? En cruciaal: hoe bepalen we wie behandeld moet worden? “Er is meer onderzoek nodig om beter te identificeren wie mogelijk baat heeft bij senolytische behandelingen en om specifiekere en krachtigere senolytica te ontwikkelen die bij meer mensen werkzaam kunnen zijn,” benadrukt Dr. Khosla ^[86]. Er is ook de kwestie van de nuttige rollen van senescente cellen – bijvoorbeeld bij wondgenezing of het bestrijden van vroege kanker – wat betekent dat het willekeurig verwijderen ervan nadelen kan hebben ^[87]. Het vinden van de juiste balans zal cruciaal zijn.

De komende jaren zullen waarschijnlijk verfijnde strategieën brengen (zoals de selectieve “tweede-generatie” senolytica die alleen de meest schadelijke cellen aanpakken ^[88]), combinatiebenaderingen (senolytica combineren met ontstekingsremmers of andere geroprotectieve middelen), en diepgaandere biologische inzichten (om senescentie-subtypes in verschillende weefsels te begrijpen). Het is een ontmoedigende taak, maar de potentiële opbrengst is enorm. Als senolytische therapieën zelfs maar deels hun belofte waarmaken, zouden ze de geneeskunde kunnen transformeren – het behandelen of voorkomen van meerdere ouderdomsziekten tegelijkertijd, in plaats van één voor één ^[89], ^[90]. Stel je een toekomst voor waarin een 70-jarige elke één à twee jaar een senolytische behandeling krijgt om giftige cellen op te ruimen en zijn of haar gezonde levensduur aanzienlijk te verlengen. Dit is de visie die onderzoekers voortdrijft, ook al erkennen ze hoeveel er nog te leren valt. “We weten slechts 2% van wat we moeten weten,” geeft Dr. Kirkland toe ^[91]. “Dit is een compleet nieuw gebied binnen de geneeskunde. Als het werkt, zou het alles veranderen.” ^[92]

Eén ding is duidelijk: senolytica zijn van een sciencefiction-idee uitgegroeid tot een echte wetenschappelijke onderneming. De komende jaren, met meerdere resultaten van klinische studies en mogelijk het eerste goedgekeurde senolytische medicijn, zullen bepalen hoe ver we kunnen gaan in het terugdraaien van de klok op veroudering. Voor nu overheerst voorzichtige optimisme. De zombiecellen zijn gewaarschuwd – en de strijd om gezondere, langere levens te ontsluiten is begonnen.

Bronnen:

1. Kirkland, J. – Cedars-Sinai Blog, “Are Senolytic Supplements Right for Me?” (nov 2024) ^[93]
2. Carissa Wong – Nature News Feature, “How to kill the ‘zombie’ cells that make you age” (mei 2024) ^[94]
3. Unity Biotechnology – Klinische onderzoeksresultaten bij diabetische oogziekte (Nature Medicine 2024) ^[95]
4. Khosla, S. – Mayo Clinic News, Senolytisch onderzoek bij oudere vrouwen (Nature Medicine 2024) ^[96]
5. Lee et al. – Journal of Clinical Investigation (mei 2024): XL888 geïdentificeerd als senolyticum bij longfibrose ^[97][98]
6. Smer-Barreto et al. – Nature Communications (juni 2023): AI-ontdekking van ginkgetine, periplocine, oleandrine ^[99]
7. Fight Aging! – “A Tour of Senolytic Therapies” samenvatting (mei 2024) ^[100]
8. Stanford Medicine – Nieuwe MRI-probe voor senescente cellen (npj Imaging 2025) ^[101]

References

1. www.nature.com, 2. www.nature.com, 3. www.nature.com, 4. www.fightaging.org, 5. www.cedars-sinai.org, 6. www.nature.com, 7. www.nature.com, 8. www.nature.com, 9. www.nature.com, 10. www.nature.com, 11. www.nature.com, 12. www.fightaging.org, 13. www.fightaging.org, 14. med.stanford.edu, 15. www.fightaging.org, 16. med.stanford.edu, 17. www.fightaging.org, 18. www.fightaging.org, 19. www.nature.com, 20. www.nature.com, 21. med.stanford.edu, 22. www.nature.com, 23. med.stanford.edu, 24. www.fightaging.org, 25. www.fightaging.org, 26. newsnetwork.mayoclinic.org, 27. newsnetwork.mayoclinic.org, 28. newsnetwork.mayoclinic.org, 29. newsnetwork.mayoclinic.org, 30. newsnetwork.mayoclinic.org, 31. newsnetwork.mayoclinic.org, 32. www.cedars-sinai.org, 33. www.cedars-sinai.org, 34. www.nature.com, 35. www.nature.com, 36. www.nature.com, 37. www.nature.com, 38. www.nature.com, 39. www.ucsf.edu, 40. www.ucsf.edu, 41. www.ucsf.edu, 42. www.ucsf.edu, 43. www.nature.com, 44. www.nature.com, 45. www.nature.com, 46. www.nature.com, 47. www.nmn.com, 48. www.nature.com, 49. www.nature.com, 50. www.nature.com, 51. www.nature.com, 52. www.fightaging.org, 53. www.fightaging.org, 54. www.fightaging.org, 55. www.fightaging.org, 56. www.fightaging.org, 57. www.fightaging.org, 58. synapse.patsnap.com, 59. newsnetwork.mayoclinic.org, 60. newsnetwork.mayoclinic.org, 61. newsnetwork.mayoclinic.org, 62. newsnetwork.mayoclinic.org, 63. www.nature.com, 64. www.nature.com, 65. www.nature.com, 66. www.nature.com, 67. www.nature.com, 68. www.nature.com, 69. www.nature.com, 70. www.nature.com, 71. www.nature.com, 72. www.afar.org, 73. www.ucsf.edu, 74. www.ucsf.edu, 75. med.stanford.edu, 76. med.stanford.edu, 77. med.stanford.edu, 78. med.stanford.edu, 79. www.nature.com, 80. synapse.patsnap.com, 81. www.fightaging.org, 82. www.fightaging.org, 83. www.fightaging.org, 84. www.nature.com, 85. www.nature.com, 86. newsnetwork.mayoclinic.org, 87. www.nature.com, 88. www.fightaging.org, 89. www.nature.com, 90. www.fightaging.org, 91. www.cedars-sinai.org, 92. www.cedars-sinai.org, 93. www.cedars-sinai.org, 94. www.nature.com, 95. www.nature.com, 96. newsnetwork.mayoclinic.org, 97. www.ucsf.edu, 98. www.ucsf.edu, 99. www.nature.com, 100. www.fightaging.org, 101. med.stanford.edu